Rối loạn nhân cách chống đối xã hội là gì?
Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (sociopathy) là một rối loạn tâm thần trong đó một người luôn tỏ ra không quan tâm đến đúng sai và phớt lờ các quyền và cảm xúc của người khác. Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội có xu hướng chống đối, thao túng, đối xử thô bạo hoặc thờ ơ với người khác. Họ không tỏ ra tội lỗi hay hối hận về hành vi của mình.
Người có rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường vi phạm pháp luật, trở thành tội phạm. Họ có thể nói dối, cư xử bạo lực hoặc bốc đồng và có thể sử dụng ma túy và rượu. Do những đặc điểm này, những người mắc chứng rối loạn này thường không thể hoàn thành các trách nhiệm liên quan đến gia đình, công việc hoặc trường học.
Triệu chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Các dấu hiệu và triệu chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội bao gồm:
- Bất chấp đúng sai
- Liên tục nói dối hoặc lừa dối để bóc lột, lợi dụng người khác
- Nhẫn tâm, hay giễu cợt và thiếu tôn trọng người khác
- Sử dụng sự quyến rũ hoặc trí thông minh để thao túng người khác vì lợi ích cá nhân hoặc niềm vui cá nhân
- Kiêu ngạo, cảm giác vượt trội và cực kỳ cố chấp
- Có các vấn đề lặp đi lặp lại với pháp luật, bao gồm cả hành vi tội phạm
- Liên tục vi phạm quyền của người khác thông qua đe dọa và không trung thực
- Bốc đồng hoặc thất bại trong việc lên kế hoạch trước
- Sự thù địch, cáu kỉnh đáng kể, kích động, gây hấn hoặc bạo lực
- Thiếu sự đồng cảm với người khác và thiếu hối hận về việc làm hại người khác
- Chấp nhận rủi ro hoặc hành vi nguy hiểm không cần thiết mà không quan tâm đến sự an toàn của bản thân hoặc người khác
- Ít có các mối quan hệ
- Không xem xét các hậu quả tiêu cực của hành vi hoặc học hỏi từ chúng
- Thường xuyên vô trách nhiệm và liên tục không hoàn thành nghĩa vụ công việc hoặc tài chính
Người lớn mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường biểu hiện các triệu chứng rối loạn hành vi trước 15 tuổi. Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn hành vi bao gồm các vấn đề nghiêm trọng, dai dẳng về hành vi, chẳng hạn như:
- Gây hấn với người và động vật
- Hủy hoại tài sản
- Gian dối
- Trộm cắp
- Vi phạm nội quy nghiêm trọng
Mặc dù chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội được coi là kéo dài suốt đời, nhưng ở một số người, một số triệu chứng nhất định—đặc biệt là hành vi phá hoại và phạm tội—có thể giảm dần theo thời gian. Nhưng không rõ liệu sự sụt giảm này là kết quả của quá trình lão hóa hay do nhận thức ngày càng tăng về hậu quả của hành vi chống đối xã hội hay không.
Khi nào họ cần gặp bác sĩ?
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội không có khả năng tự mình tìm kiếm sự giúp đỡ. Nếu bạn nghi ngờ một người bạn hoặc thành viên gia đình mắc chứng rối loạn này, bạn có thể nhẹ nhàng đề nghị người đó tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia sức khỏe tâm thần.
Nguyên nhân của rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Tính cách là sự kết hợp của suy nghĩ, cảm xúc và hành vi, khiến mọi người trở nên độc đáo. Đó là cách mọi người nhìn, hiểu và liên hệ với thế giới bên ngoài, cũng như cách họ nhìn nhận bản thân. Tính cách hình thành trong thời thơ ấu, được hình thành thông qua sự tương tác của các khuynh hướng di truyền và các yếu tố môi trường.
Nguyên nhân chính xác của chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội vẫn chưa được biết, nhưng:
- Gene có thể khiến bạn dễ mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội — và các tình huống trong cuộc sống có thể kích hoạt sự phát triển của nó
- Những thay đổi trong cách thức hoạt động của não có thể xảy ra trong quá trình phát triển não
Các yếu tố rủi ro
Một số yếu tố dường như làm tăng nguy cơ phát triển chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội, chẳng hạn như:
- Được chẩn đoán mắc rối loạn hành vi thời thơ ấu
- Trong gia đình có người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội hoặc các rối loạn nhân cách khác hoặc rối loạn sức khỏe tâm thần
- Bị lạm dụng hoặc bỏ rơi trong thời thơ ấu
- Cuộc sống gia đình không ổn định, bạo lực hoặc hỗn loạn trong thời thơ ấu
Đàn ông có nguy cơ mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội cao hơn phụ nữ.
Biến chứng của rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Các biến chứng, hậu quả và vấn đề của rối loạn nhân cách chống đối xã hội có thể là:
- Lạm dụng vợ hoặc chồng, hoặc lạm dụng hoặc bỏ bê trẻ em
- Các vấn đề về sử dụng rượu hoặc chất gây nghiện
- Bị bỏ tù
- Hành vi giết người hoặc tự sát
- Mắc các rối loạn sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm hoặc lo lắng
- Địa vị kinh tế và xã hội thấp và tình trạng vô gia cư
- Chết sớm, thường là kết quả của bạo lực
Phòng ngừa rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Không có cách nào chắc chắn để ngăn chặn chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội phát triển ở những người có nguy cơ mắc bệnh. Vì hành vi chống đối xã hội được cho là bắt nguồn từ thời thơ ấu nên cha mẹ, giáo viên và bác sĩ nhi khoa có thể phát hiện ra các dấu hiệu cảnh báo sớm. Có thể hữu ích nếu cố gắng xác định những trẻ có nguy cơ cao nhất, chẳng hạn như trẻ có dấu hiệu rối loạn hành vi và sau đó đưa ra biện pháp can thiệp sớm.
Chẩn đoán rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường không tin rằng họ cần được giúp đỡ. Tuy nhiên, họ có thể tìm kiếm sự giúp đỡ của bác sĩ để điều trị các triệu chứng khác như trầm cảm, lo lắng hoặc bộc phát giận dữ, hoặc để điều trị lạm dụng chất kích thích.
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường không cung cấp thông tin chính xác về các dấu hiệu và triệu chứng. Một yếu tố chính trong chẩn đoán là mối quan hệ của họ với người khác. Với sự cho phép, gia đình và bạn bè có thể cung cấp thông tin hữu ích.
Sau khi đánh giá để loại trừ các tình trạng y tế khác, bác sĩ chính có thể giới thiệu đến một chuyên gia sức khỏe tâm thần để đánh giá thêm.
Việc chẩn đoán rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường dựa trên:
- Đánh giá tâm lý để khám phá những suy nghĩ, cảm xúc, mối quan hệ, thói quen hành vi và lịch sử gia đình
- Bệnh sử cá nhân
- Các triệu chứng được liệt kê trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), do Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ xuất bản
Mặc dù rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường không được chẩn đoán trước 18 tuổi, nhưng một số dấu hiệu và triệu chứng có thể xảy ra trong thời thơ ấu hoặc những năm đầu của tuổi thiếu niên. Thông thường, có bằng chứng về các triệu chứng rối loạn hành vi trước 15 tuổi.
Xác định sớm chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội có thể giúp cải thiện kết quả lâu dài.
Điều trị rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Rối loạn nhân cách chống đối xã hội rất khó điều trị, nhưng đối với một số người, việc điều trị và theo dõi chặt chẽ trong thời gian dài có thể mang lại lợi ích. Bạn cần tìm đến các chuyên gia y tế và sức khỏe tâm thần có kinh nghiệm điều trị chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội.
Việc điều trị tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể của mỗi người, sự sẵn lòng tham gia điều trị của họ và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
Tâm lý trị liệu
Liệu pháp tâm lý, còn được gọi là liệu pháp trò chuyện, đôi khi được sử dụng để điều trị chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Trị liệu có thể bao gồm quản lý cơn giận dữ và bạo lực, điều trị lạm dụng rượu hoặc chất gây nghiện và điều trị các tình trạng sức khỏe tâm thần khác.
Nhưng liệu pháp tâm lý không phải lúc nào cũng hiệu quả, đặc biệt nếu các triệu chứng nghiêm trọng và người đó không thể thừa nhận rằng mình góp phần gây ra các vấn đề nghiêm trọng.
Thuốc
Không có loại thuốc nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (Hoa Kỳ) phê duyệt cụ thể để điều trị chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Các bác sĩ có thể kê đơn thuốc cho các tình trạng đôi khi liên quan đến rối loạn nhân cách chống đối xã hội, chẳng hạn như lo lắng hoặc trầm cảm, hoặc các triệu chứng hung hăng. Một số thuốc thường được kê đơn thận trọng vì chúng có khả năng bị lạm dụng.
Đối phó và hỗ trợ
Kỹ năng cho các thành viên trong gia đình
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường hành động và khiến người khác đau khổ – mà không có cảm giác hối hận. Nếu bạn có người thân mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội, điều quan trọng là chính bạn cũng cần được giúp đỡ.
Chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể dạy bạn kỹ năng đặt ra các ranh giới và giúp bảo vệ bạn khỏi sự gây hấn, bạo lực và tức giận thường gặp ở chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Chuyên gia cũng có thể đề xuất các chiến lược để đối phó.
Tìm kiếm một chuyên gia sức khỏe tâm thần đã được đào tạo và có kinh nghiệm trong việc quản lý chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Hãy hỏi nhóm điều trị để được giới thiệu. Họ cũng có thể giới thiệu các nhóm hỗ trợ cho gia đình và bạn bè bị ảnh hưởng bởi chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội.
Chuẩn bị cho một cuộc hẹn với bác sĩ
Nếu việc đánh giá y tế loại trừ các nguyên nhân thể chất gây ra hành vi của bạn, bác sĩ chính của bạn có thể giới thiệu đến một chuyên gia sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như bác sĩ tâm thần hoặc nhà tâm lý học.
Hãy rủ một thành viên gia đình hoặc bạn bè đi cùng với bạn đến cuộc hẹn của bạn. Với sự cho phép của bạn, một người đã biết bạn từ lâu có thể trả lời các câu hỏi hoặc chia sẻ thêm thông tin cho bác sĩ.
Bạn có thể làm gì để chuẩn bị
Trước cuộc hẹn của bạn, lập một danh sách về:
- Bất kỳ triệu chứng nào mà bạn hoặc gia đình bạn nhận thấy và trong bao lâu
- Thông tin cá nhân và y tế chính, bao gồm tình trạng sức khỏe thể chất hoặc tinh thần hiện tại, bệnh sử cá nhân hoặc gia đình, sang chấn tâm lý hoặc các yếu tố gây căng thẳng
- Tất cả các loại thuốc bạn dùng, bao gồm tên và liều lượng, thảo dược, vitamin hoặc thực phẩm chức năng nào khác
- Các câu hỏi để hỏi bác sĩ của bạn để thu thập thông tin
Bạn nên hỏi bác sĩ những câu hỏi sau:
- Điều gì gây ra các triệu chứng của tôi?
- Nguyên nhân khác có thể là gì?
- Những phương pháp điều trị nào có khả năng hiệu quả nhất đối với tôi?
- Các triệu chứng của tôi sẽ cải thiện bao nhiêu khi điều trị?
- Tôi cần điều trị bao lâu một lần và trong bao lâu?
- Có thuốc điều trị chứng rối loạn này không, tác dụng phụ có thể xảy ra là gì?
- Có thuốc thay thế cho thuốc mà bác sĩ đang kê đơn không?
Đừng ngần ngại hỏi bất kỳ câu hỏi nào khác trong cuộc hẹn của bạn.
Những gì bác sĩ có thể hỏi bạn
Bác sĩ có thể hỏi bạn những câu hỏi sau:
- Triệu chứng của bạn là gì?
- Lần đầu tiên bạn hoặc gia đình bạn nhận thấy những triệu chứng này là khi nào?
- Các triệu chứng của bạn ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn như thế nào?
- Người thân hoặc bạn bè có bày tỏ lo lắng về hành vi của bạn không?
- Bạn có mối quan hệ thân thiết nào không?
- Nếu bạn không hài lòng với công việc, trường học hoặc các mối quan hệ, bạn nghĩ điều gì đang gây ra vấn đề của mình?
- Bạn đã bao giờ nghĩ đến việc làm hại bản thân hoặc người khác chưa? Bạn đã bao giờ thực sự làm như vậy chưa?
- Có bất kỳ người thân ruột thịt nào của bạn, chẳng hạn như cha mẹ hoặc anh chị em ruột, được chẩn đoán hoặc điều trị bệnh tâm thần không?
