Tăng cân không chủ ý là tăng trọng lượng cơ thể mà không tăng lượng thức ăn hoặc giảm hoạt động thể chất. Mặt khác, khó giảm cân là khó khăn trong việc giảm trọng lượng cơ thể mặc dù đã nỗ lực để giảm cân. Hai tình trạng này khiến nhiều người lo lắng, vì họ coi chúng là biểu hiện của một căn bệnh nào đó. Trong bài viết này, bạn sẽ tìm hiểu về nguyên nhân tăng cân ngoài ý muốn và khó giảm cân, cũng như cách điều trị tình trạng này.
Nguyên nhân tăng cân ngoài ý muốn và khó giảm cân
Một trong những bệnh hoặc tình trạng sau đây có thể gây tăng cân không chủ ý và khó giảm cân.
1. Suy giáp
Suy giáp (hypothyroidism), hay tuyến giáp hoạt động kém, là tình trạng tuyến giáp không sản xuất đủ hormone tuyến giáp. Những hormone này đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tốc độ trao đổi chất, là tốc độ cơ thể đốt cháy calo.
Trong bệnh suy giáp, nồng độ hormone tuyến giáp thấp hơn bình thường làm chậm tốc độ trao đổi chất, gây tăng cân và khó giảm cân. Ngoài ra, hormone tuyến giáp cũng đóng góp một phần trong quá trình chuyển hóa lipid và glucose, tiêu hóa và chức năng cơ bắp. Do đó, khi nồng độ hormone tuyến giáp thấp, tất cả các chức năng này có thể bị chậm lại.
Để chẩn đoán suy giáp, các bác sĩ thường yêu cầu xét nghiệm máu để đo nồng độ hormone kích thích tuyến giáp (Thyroid Stimulating Hormone; viết tắt: TSH) và nồng độ hormone tuyến giáp thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Nồng độ TSH cao thường chỉ ra chứng suy giáp.
Để điều trị chứng suy giáp, các bác sĩ thường khuyên bạn nên sử dụng hormone tuyến giáp tổng hợp levothyroxine hàng ngày. Hormone tuyến giáp tổng hợp này sẽ khôi phục lại nồng độ hormone đầy đủ và thường đẩy lùi các triệu chứng suy giáp theo thời gian.
2. Kháng insulin và tiểu đường tuýp 2
Kháng insulin là tình trạng các tế bào của cơ thể trở nên đề kháng với hormone insulin. Insulin giúp các tế bào hấp thụ glucose, là nguồn năng lượng chính của cơ thể. Khi các tế bào đề kháng với insulin, glucose không được hấp thụ hiệu quả và tồn đọng trong máu, gây ra lượng đường trong máu cao.
Như một cơ chế bù trừ, tuyến tụy sẽ sản xuất nhiều insulin hơn, dẫn đến nồng độ insulin cao, hay còn gọi là tăng insulin máu (hyperinsulinemia). Nồng độ insulin cao có thể kích thích cơ thể tích trữ chất béo, đặc biệt là ở vùng bụng, dẫn đến tăng cân.
Bệnh tiểu đường loại 2 thường phát triển ở những người bị kháng insulin nếu tuyến tụy không thể theo kịp nhu cầu insulin ngày càng tăng và không duy trì được lượng đường trong máu.
Việc chẩn đoán kháng insulin có thể khó khăn vì tình trạng này ban đầu không gây ra các triệu chứng đáng chú ý. Các bác sĩ thường chẩn đoán tình trạng kháng insulin bằng cách kiểm tra các yếu tố nguy cơ đã biết như béo phì, lười vận động, huyết áp cao và mức cholesterol bất thường. Đối với bệnh tiểu đường loại 2, chẩn đoán thường bao gồm xét nghiệm máu để đo mức đường huyết lúc đói, mức HbA1c và xét nghiệm dung nạp glucose đường uống.
Việc điều trị kháng insulin và bệnh tiểu đường loại 2 bao gồm thay đổi lối sống như áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh hơn, tập thể dục thường xuyên, giảm cân và dùng thuốc (chẳng hạn như metformin) để giảm lượng đường trong máu.
3. Hội chứng buồng trứng đa nang
Hội chứng buồng trứng đa nang là một rối loạn nội tiết tố thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang thường có chu kỳ kinh nguyệt không đều hoặc kéo dài và nồng độ nội tiết tố nam (androgen) cao hơn bình thường. Buồng trứng có thể phát triển nhiều túi chất lỏng nhỏ (nang) và không giải phóng trứng định kỳ.
Hội chứng buồng trứng đa nang ảnh hưởng đến cách cơ thể phụ nữ xử lý insulin, dẫn đến tình trạng kháng insulin và gây tăng cân. Tình trạng này cũng có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác như bệnh tiểu đường loại 2, cholesterol cao và bệnh tim.
Việc chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang được thực hiện với việc xem xét tiền sử bệnh, khám thể chất, xét nghiệm máu để đo nồng độ hormone và siêu âm để kiểm tra sự hiện diện của các nang trong buồng trứng.
Việc điều trị bao gồm thay đổi lối sống, giảm cân và dùng thuốc. Các thuốc điều trị bao gồm thuốc tránh thai nội tiết tố để điều hòa kinh nguyệt và metformin để kiểm soát tình trạng kháng insulin.
4. Trầm cảm
Trầm cảm là một chứng rối loạn tâm trạng gây ra cảm giác buồn bã và mất hứng thú dai dẳng. Trầm cảm ảnh hưởng đến cách một người cảm nhận, suy nghĩ và cư xử và có thể dẫn đến nhiều vấn đề về thể chất và cảm xúc.
Trầm cảm có thể dẫn đến tăng cân hoặc khó giảm cân theo nhiều cách. Đầu tiên, trầm cảm có thể dẫn đến giảm hoạt động thể chất và tăng lượng thức ăn có hàm lượng calo cao, thoải mái. Thứ hai, một số thuốc chống trầm cảm dùng để điều trị trầm cảm có thể dẫn đến tăng cân.
Chẩn đoán trầm cảm bao gồm kiểm tra thể chất, xét nghiệm và đánh giá tâm lý.
Điều trị trầm cảm thường là sự kết hợp của thuốc (chẳng hạn như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc hoặc thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine) và liệu pháp tâm lý.
5. Hội chứng Cushing
Hội chứng Cushing là một rối loạn nội tiết tố gây ra bởi sự tiếp xúc kéo dài của các mô trong cơ thể với nồng độ cao của hormone cortisol. Nguyên nhân phổ biến của hội chứng Cushing bao gồm sử dụng lâu dài thuốc corticosteroid và có các khối u sản xuất cortisol.
Nồng độ cortisol cao trong hội chứng Cushing có thể thúc đẩy tăng cân, đặc biệt là ở mặt, phần lưng trên giữa hai vai, và bụng, trong khi cánh tay và chân vẫn thon thả.
Chẩn đoán hội chứng Cushing được thực hiện bằng cách xem xét tiền sử bệnh, khám thực thể và xét nghiệm để đo nồng độ cortisol trong nước tiểu, nước bọt và máu. Đôi khi, các xét nghiệm bằng hình ảnh như chụp CT hoặc MRI được sử dụng để xác định bất kỳ khối u nào.
Việc điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân, nhưng có thể bao gồm giảm liều thuốc corticosteroid, phẫu thuật cắt bỏ khối u, xạ trị hoặc thuốc kiểm soát việc sản xuất cortisol.
Nếu bạn lo lắng về việc tăng cân ngoài ý muốn và khó giảm cân, điều quan trọng là phải đi khám với bác sĩ để loại trừ bất kỳ bệnh lý tiềm ẩn nào. Khi các nguyên nhân tiềm ẩn đã được xác định, bạn sẽ làm việc với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng kế hoạch giảm cân phù hợp với mình.
