Tổng quan
Chứng sợ không gian rộng (agoraphobia) là một loại rối loạn lo âu. Những người mắc rối loạn này sợ hãi và tránh những không gian rộng, những khoảng trống, hoặc những địa điểm, tình huống có thể gây hoảng sợ và tạo cảm giác bị mắc kẹt, bất lực hoặc xấu hổ. Bạn có thể lo sợ một tình huống thực tế hoặc sắp xảy ra. Ví dụ, bạn sợ sử dụng phương tiện giao thông công cộng, sợ ở trong không gian mở hoặc kín, sợ đứng xếp hàng hoặc ở trong đám đông.
Bạn cảm thấy lo lắng bởi vì bạn sợ rằng không có cách nào dễ dàng để trốn thoát hoặc nhận được sự giúp đỡ nếu sự lo lắng trở nên quá sức chịu đựng. Bạn có thể tránh các tình huống vì sợ sẽ bị lạc, bị ngã hoặc bị tiêu chảy và không thể đi vệ sinh. Hầu hết những người mắc chứng sợ khoảng trống phát triển rối loạn này sau khi trải qua một hoặc nhiều cơn hoảng loạn, khiến họ lo lắng về việc sẽ có một cơn hoảng loạn khác. Sau đó, họ tránh những nơi mà cơn hoảng loạn có thể xảy ra lần nữa.
Chứng sợ khoảng rộng thường dẫn đến việc khó cảm thấy an toàn ở bất kỳ nơi công cộng nào, đặc biệt là nơi tụ tập đông người và ở những địa điểm không quen thuộc. Bạn cảm thấy rằng bạn cần một người bạn đồng hành, chẳng hạn như một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè, để đi cùng bạn đến những nơi công cộng. Nỗi sợ hãi có thể tràn ngập đến mức bạn cảm thấy mình không thể rời khỏi nhà.
Việc điều trị chứng sợ khoảng rộng có thể là một thách thức, vì nó có nghĩa là bạn phải đối mặt với nỗi sợ hãi của mình. Nhưng với cách điều trị thích hợp – thường là một hình thức trị liệu được gọi là liệu pháp hành vi nhận thức (cognitive behavioral therapy) và thuốc – bạn sẽ thoát khỏi cái bẫy của chứng sợ khoảng trống và sống một cuộc sống thú vị hơn.
Triệu chứng của chứng sợ không gian rộng
Các triệu chứng sợ khoảng trống điển hình bao gồm:
- Sợ rời khỏi nhà một mình.
- Sợ đám đông hoặc sợ chờ xếp hàng.
- Sợ các không gian kín, chẳng hạn như rạp chiếu phim, thang máy hoặc cửa hàng nhỏ.
- Sợ các không gian mở, chẳng hạn như bãi đậu xe, cầu hoặc trung tâm thương mại.
- Sợ sử dụng phương tiện giao thông công cộng, chẳng hạn như xe buýt, máy bay hoặc tàu hỏa.
Những tình huống này khiến bạn lo lắng vì sợ rằng mình sẽ không thể trốn thoát hoặc tìm sự giúp đỡ nếu bạn bắt đầu cảm thấy hoảng sợ. Hoặc bạn có thể sợ gặp phải các triệu chứng khó xử hoặc xấu hổ khác, chẳng hạn như chóng mặt, ngất xỉu, ngã hoặc tiêu chảy.
Ngoài ra:
- Nỗi sợ hãi hoặc lo lắng của bạn không tương xứng với mức độ nguy hiểm thực sự của tình huống đó.
- Bạn trốn tránh tình huống đó, bạn cần một người bạn đồng hành đi cùng, hoặc bạn chịu đựng hoàn cảnh đó nhưng vô cùng khó chịu.
- Bạn cảm thấy đau khổ hoặc gặp vấn đề với các tình huống xã hội, công việc hoặc các lĩnh vực khác trong cuộc sống vì sợ hãi, lo lắng hoặc lẩn tránh.
- Nỗi sợ hãi và sự lẩn tránh của bạn thường kéo dài sáu tháng hoặc lâu hơn.
Rối loạn hoảng sợ và chứng sợ khoảng trống
Một số người mắc chứng rối loạn hoảng sợ bên cạnh chứng sợ khoảng rộng. Rối loạn hoảng sợ là một loại rối loạn lo âu bao gồm các cơn hoảng sợ. Một đợt hoảng sợ là một cảm giác cực kỳ sợ hãi, đạt đến đỉnh điểm trong vòng vài phút và gây ra một loạt các triệu chứng thể chất dữ dội. Bạn có thể nghĩ rằng mình đang hoàn toàn mất kiểm soát, lên cơn đau tim hoặc thậm chí sắp chết.
Nỗi sợ hãi về một đợt hoảng sợ khác có thể dẫn đến việc tránh các tình huống tương tự hoặc tránh nơi nó đã xảy ra, để cố gắng ngăn chặn các đợt hoảng sợ trong tương lai.
Các triệu chứng của một đợt hoảng sợ bao gồm:
- Nhịp tim nhanh.
- Khó thở hoặc cảm giác nghẹt thở.
- Ngực đau hoặc cảm giác bị đè nặng
- Choáng váng hoặc chóng mặt.
- Cảm thấy run, tê hoặc ngứa ran.
- Đổ mồ hôi quá nhiều.
- Đỏ bừng mặt hoặc ớn lạnh đột ngột.
- Nôn nao trong bụng hoặc tiêu chảy.
- Cảm giác mất kiểm soát.
- Sợ chết.
Khi nào đi cần khám
Chứng sợ khoảng rộng hạn chế rất nhiều khả năng giao tiếp xã hội, làm việc, tham dự các sự kiện quan trọng và thậm chí thực hiện các công việc trong cuộc sống hàng ngày của bạn.
Đừng để chứng sợ không gian rộng khiến thế giới của bạn trở nên nhỏ bé hơn. Hãy gọi điện cho bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần nếu bạn có các triệu chứng của chứng sợ không gian rộng hoặc các cơn hoảng loạn.
Nguyên nhân gây ra chứng sợ khoảng rộng
Các yếu tố sinh học như tình trạng sức khỏe và di truyền, tính cách, căng thẳng và kinh nghiệm học hỏi đều đóng vai trò trong sự phát triển chứng sợ khoảng rộng.
Các yếu tố rủi ro
Chứng sợ khoảng rộng có thể bắt đầu từ thời thơ ấu, nhưng thường bắt đầu vào cuối thời kỳ thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành — thường là trước 35 tuổi. Nhưng người lớn tuổi cũng có thể mắc chứng này. Nữ giới mắc chứng sợ không gian rộng nhiều hơn nam giới.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chứng sợ khoảng rộng bao gồm:
- Có mắc chứng rối loạn hoảng sợ hoặc các phản ứng sợ hãi quá mức khác, được gọi là ám ảnh sợ hãi (phobia).
- Phản ứng với các đợt hoảng loạn với quá nhiều sự sợ hãi và trốn tránh.
- Trải qua các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống, chẳng hạn như sự lạm dụng, cái chết của cha mẹ hoặc bị tấn công.
- Có tính cách hay lo lắng.
- Có người thân cùng huyết thống mắc chứng sợ khoảng rộng.
Các biến chứng
Chứng sợ khoảng rộng hạn chế rất nhiều hoạt động trong cuộc sống của bạn. Nếu chứng sợ khoảng rộng của bạn nghiêm trọng, bạn thậm chí không thể rời khỏi nhà của mình. Nếu không được điều trị, một số người phải ở nhà trong nhiều năm. Nếu điều này xảy ra với bạn, bạn không thể đi chơi, đi thăm bạn bè, đi học, đi làm, ra ngoài làm việc vặt, hoặc tham gia các hoạt động thường ngày khác. Bạn sẽ trở nên phụ thuộc vào người khác để được giúp đỡ.
Chứng sợ không gian rộng cũng có thể dẫn đến:
- Trầm cảm.
- Lạm dụng rượu hoặc ma túy.
- Ý nghĩ và hành vi tự sát.
Phòng ngừa chứng sợ khoảng trống
Không có cách nào chắc chắn để ngăn chặn chứng sợ khoảng trống. Nhưng sự lo lắng có xu hướng tăng lên khi bạn cố tránh những tình huống mà bạn sợ hãi. Nếu bạn bắt đầu hơi lo sợ về việc đi đến những nơi an toàn, hãy cố gắng đi đến những nơi đó nhiều lần. Việc này sẽ giúp bạn cảm thấy thoải mái hơn ở những nơi đó. Nếu việc này quá khó để tự làm, hãy nhờ một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè đi cùng, hoặc tìm kiếm sự trợ giúp của chuyên gia.
Nếu bạn cảm thấy lo lắng khi đi đến các nơi hoặc lên cơn hoảng loạn, hãy điều trị càng sớm càng tốt. Nếu bạn được trợ giúp sớm, bạn sẽ giữ cho các triệu chứng không trở nên tồi tệ hơn. Lo lắng, giống như nhiều tình trạng sức khỏe tâm thần khác, sẽ khó điều trị hơn nếu bạn chờ đợi.
Chẩn đoán chứng sợ không gian rộng
Chứng sợ không gian rộng được chẩn đoán dựa trên:
- Triệu chứng.
- Việc phỏng vấn sâu với bác sĩ của bạn hoặc bác sĩ tâm thần.
- Việc khám sức khỏe để loại trừ các tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng của bạn.
Điều trị chứng sợ khoảng rộng
Việc điều trị chứng sợ khoảng rộng thường bao gồm cả liệu pháp tâm lý — còn gọi là liệu pháp trò chuyện (talk therapy) — và thuốc. Bạn cần thời gian để điều trị, nhưng việc điều trị sẽ giúp bạn cảm thấy tốt hơn.
Liệu pháp trò chuyện
Trong liệu pháp trò chuyện, bạn sẽ làm việc với một nhà trị liệu để đặt ra các mục tiêu và học các kỹ năng để giảm các triệu chứng lo âu. Liệu pháp hành vi nhận thức là hình thức hiệu quả nhất của liệu pháp trò chuyện dành cho các chứng rối loạn lo âu, bao gồm chứng sợ khoảng rộng.
Liệu pháp hành vi nhận thức tập trung vào việc dạy cho bạn những kỹ năng cụ thể để chịu đựng sự lo lắng tốt hơn, trực tiếp thách thức những điều lo lắng của bạn và dần dần đưa bạn quay trở lại các hoạt động mà bạn đã tránh né vì lo lắng. Trị liệu hành vi nhận thức thường là phương pháp điều trị ngắn hạn. Thông qua quá trình này, các triệu chứng của bạn sẽ cải thiện.
Bạn sẽ học và biết:
- Những yếu tố nào gây ra cơn hoảng sợ hoặc các triệu chứng giống như hoảng sợ và điều gì khiến chúng trở nên tồi tệ hơn.
- Làm thế nào để đối phó và chịu đựng các triệu chứng của sự lo lắng.
- Các cách để trực tiếp thách thức những lo lắng của bạn, chẳng hạn như liệu những điều tồi tệ có thực sự xảy ra trong các tình huống xã hội hay không.
- Sự lo lắng đó giảm dần và những kết quả mà bạn sợ có xu hướng không xảy ra nếu bạn ở trong những tình huống đó đủ lâu để học hỏi từ chúng.
- Làm thế nào để dần dần tiếp cận, đoán trước và kiểm soát những tình huống mà bạn sợ và tránh né. Còn được gọi là liệu pháp tiếp xúc, đây là phần quan trọng nhất trong việc điều trị chứng sợ không gian rộng.
Nếu bạn gặp khó khăn khi rời khỏi nhà, bạn sẽ tự hỏi làm thế nào bạn có thể đến văn phòng của nhà trị liệu. Các nhà trị liệu điều trị chứng sợ khoảng rộng nhận thức được vấn đề này.
Nếu bạn cảm thấy muốn ở nhà vì chứng sợ không gian rộng, hãy tìm một nhà trị liệu có thể giúp bạn tìm ra những lựa chọn thay thế cho các cuộc hẹn tại văn phòng, ít nhất là trong giai đoạn đầu của quá trình điều trị. Nhà trị liệu có thể đề xuất gặp bạn lần đầu tại nhà của bạn, hoặc gặp bạn ở nơi mà bạn cho là an toàn. Một số nhà trị liệu cũng có thể thực hiện một vài buổi trị liệu qua video, qua điện thoại hoặc qua email.
Nếu chứng sợ khoảng rộng nghiêm trọng đến mức bạn không thể tiếp cận dịch vụ điều trị, bạn có thể chọn một chương trình bệnh viện chuyên sâu hơn, chuyên điều trị chứng lo âu. Một chương trình điều trị ngoại trú chuyên sâu thường yêu cầu bạn đến phòng khám hoặc bệnh viện trong nửa ngày hoặc cả ngày, trong khoảng thời gian ít nhất hai tuần, để rèn luyện các kỹ năng nhằm kiểm soát sự lo lắng tốt hơn. Trong một số trường hợp, một chương trình điều trị nội trú là cần thiết. Khi đó, người bệnh cần ở lại bệnh viện trong một khoảng thời gian để được điều trị chứng lo âu nghiêm trọng.
Bạn nên đưa một người thân hoặc bạn bè đáng tin cậy đi cùng mình đến cuộc hẹn khám; người này có thể an ủi, giúp đỡ và huấn luyện nếu cần.
Các loại thuốc
Một số loại thuốc chống trầm cảm thường được sử dụng để điều trị chứng sợ không gian rộng. Đôi khi thuốc chống lo âu được sử dụng một cách hạn chế. Thuốc chống trầm cảm hiệu quả hơn thuốc chống lo âu trong điều trị chứng sợ không gian rộng.
- Thuốc chống trầm cảm. Một số thuốc chống trầm cảm được gọi là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (selective serotonin reuptake inhibitors), chẳng hạn như fluoxetine (Prozac) và sertraline (Zoloft), được sử dụng để điều trị chứng rối loạn hoảng sợ đi kèm với chứng sợ khoảng trống. Các loại thuốc chống trầm cảm khác cũng có thể điều trị hiệu quả chứng sợ khoảng trống. Thuốc chống trầm cảm cũng được sử dụng để điều trị các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm.
- Thuốc chống lo âu. Thuốc chống lo âu được gọi là benzodiazepine, là thuốc an thần. Trong một số trường hợp hạn chế, bác sĩ có thể kê đơn thuốc này để giảm các triệu chứng lo âu. Các thuốc benzodiazepine thường chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn để làm giảm lo lắng xảy ra đột ngột, còn được gọi là lo lắng cấp tính. Bởi vì chúng có thể hình thành thói quen, những thuốc này không phải là lựa chọn tốt nếu bạn mắc chứng lo âu lâu dài, hoặc lạm dụng rượu hoặc ma túy.
Có thể mất vài tuần để thuốc phát huy tác dụng kiểm soát các triệu chứng. Và bạn có thể phải thử nhiều loại thuốc khác nhau trước khi tìm được thuốc phù hợp nhất với mình.
Cả việc bắt đầu và kết thúc một đợt điều trị bằng thuốc chống trầm cảm đều có thể gây ra tác dụng phụ là cảm giác khó chịu về thể chất hoặc thậm chí là các triệu chứng hoảng loạn. Vì lý do này, bác sĩ của bạn có thể sẽ tăng dần liều lượng thuốc cho bạn trong quá trình điều trị và giảm dần liều lượng khi bạn sẵn sàng ngừng dùng thuốc.
Liệu pháp thay thế
Một số thực phẩm bổ sung và thảo dược được cho là có tác dụng làm giảm lo âu. Trước khi bạn dùng bất kỳ sản phẩm nào để điều trị chứng sợ khoảng trống, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn. Mặc dù những chất bổ sung này có sẵn mà không cần kê đơn, nhưng chúng vẫn tiềm ẩn những rủi ro về sức khỏe.
Ví dụ, thảo dược kava, còn được gọi là kava kava, dường như là một phương pháp điều trị đầy hứa hẹn cho chứng lo âu. Nhưng đã có các báo cáo về tổn thương gan nghiêm trọng, ngay cả khi sử dụng thảo dược này trong thời gian ngắn. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) đã đưa ra cảnh báo nhưng không cấm bán tại Hoa Kỳ. Hãy tránh bất kỳ sản phẩm nào có chứa kava cho đến khi các nghiên cứu an toàn kỹ lưỡng hơn được thực hiện, đặc biệt nếu bạn có vấn đề về gan hoặc dùng thuốc ảnh hưởng đến gan.
Đối phó và hỗ trợ
Chứng sợ khoảng rộng khiến cuộc sống trở nên khó khăn và rất hạn chế. Việc điều trị chuyên nghiệp sẽ giúp bạn khắc phục tình trạng này hoặc kiểm soát nó tốt, để bạn không trở thành tù nhân của nỗi sợ hãi của mình.
Bạn cũng có thể thực hiện các bước sau để đối phó và chăm sóc bản thân:
- Thực hiện theo kế hoạch điều trị của bạn. Tham gia các cuộc hẹn trị liệu. Nói chuyện thường xuyên với nhà trị liệu của bạn. Thực hành và sử dụng các kỹ năng học được trong phương pháp trị liệu. Và dùng bất kỳ thuốc nào theo chỉ dẫn.
- Cố gắng không trốn tránh những tình huống mà bạn sợ. Bạn thấy khó khăn để đến những nơi hoặc ở trong những tình huống khiến bạn không thoải mái hoặc gây ra các triệu chứng lo lắng. Nhưng việc thường xuyên thực hành đi đến nhiều nơi hơn có thể khiến những nơi đó bớt đáng sợ hơn và giảm lo lắng cho bạn. Gia đình, bạn bè và nhà trị liệu của bạn có thể giúp bạn giải quyết vấn đề này.
- Học các kỹ năng bình tĩnh. Khi làm việc với bác sĩ trị liệu, bạn có thể học cách bình tĩnh và xoa dịu bản thân. Thiền, yoga, xoa bóp và hình dung là những kỹ thuật thư giãn đơn giản và hữu ích. Hãy thực hành những kỹ thuật này khi bạn không lo lắng hoặc buồn phiền, sau đó áp dụng và thực hiện chúng trong những tình huống căng thẳng.
- Tránh uống rượu và ma túy. Bạn cũng nên hạn chế hoặc đừng uống chất có chứa caffein. Những chất này có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng hoảng sợ hoặc lo lắng của bạn.
- Chăm sóc bản thân. Ngủ đủ giấc, hoạt động thể chất hàng ngày và thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, bao gồm nhiều rau và trái cây.
- Tham gia một nhóm hỗ trợ. Việc tham gia một nhóm hỗ trợ dành cho những người mắc chứng rối loạn lo âu có thể giúp bạn kết nối với những người khác đang đối mặt với những thách thức giống bạn và chia sẻ kinh nghiệm.
Chuẩn bị cho cuộc hẹn khám
Nếu mắc chứng sợ khoảng rộng, bạn có thể quá sợ hãi hoặc xấu hổ để đến văn phòng của bác sĩ. Hãy xem xét việc hẹn khám qua video hoặc gọi điện thoại, sau đó vạch ra kế hoạch gặp trực tiếp. Bạn cũng có thể nhờ một thành viên gia đình hoặc bạn bè đáng tin cậy đi cùng bạn đến cuộc hẹn.
Bạn nên làm gì để chuẩn bị
Để sẵn sàng cho cuộc hẹn khám, hãy lập một danh sách về:
- Bất kỳ triệu chứng nào bạn gặp phải, và trong bao lâu.
- Những việc bạn đã ngừng làm hoặc đang né tránh vì nỗi sợ hãi của bạn.
- Những thông tin cá nhân quan trọng, đặc biệt là bất kỳ căng thẳng lớn hoặc thay đổi cuộc sống nào mà bạn gặp phải trong khoảng thời gian các triệu chứng của bạn bắt đầu.
- Thông tin về sức khỏe, bao gồm các bệnh về thể chất hoặc tinh thần khác mà bạn có.
- Tất cả các thuốc, vitamin, thảo mộc hoặc các thực phẩm bổ sung khác mà bạn đang dùng và liều lượng.
- Các câu hỏi để hỏi bác sĩ, để bạn thu thập được nhiều thông tin từ cuộc hẹn khám.
Một số câu hỏi cơ bản cần hỏi bao gồm:
- Bác sĩ nghĩ điều gì đang gây ra các triệu chứng của tôi?
- Có bất kỳ nguyên nhân nào khác không ?
- Tình trạng của tôi có sẽ là tạm thời hay lâu dài?
- Bác sĩ đề xuất phương pháp điều trị nào?
- Tôi có các vấn đề sức khỏe khác. Làm thế nào để tôi quản lý các vấn đề này cùng nhau?
- Nguy cơ tác dụng phụ của loại thuốc mà bác sĩ đề xuất là gì?
- Có lựa chọn nào khác ngoài việc dùng thuốc không?
- Bác sĩ nghĩ các triệu chứng của tôi sẽ cải thiện sau bao lâu?
- Tôi có nên gặp chuyên gia sức khỏe tâm thần không?
Bạn cũng nên đặt các câu hỏi khác trong cuộc hẹn của bạn.
Bác sĩ của bạn sẽ hỏi gì
Bác sĩ sẽ hỏi bạn một số câu hỏi, chẳng hạn như:
- Bạn có những triệu chứng nào khiến bạn lo lắng?
- Lần đầu tiên bạn nhận thấy những triệu chứng này là khi nào?
- Khi nào các triệu chứng của bạn có khả năng xảy ra nhất?
- Điều gì dường như làm cho các triệu chứng của bạn giảm đi hoặc tồi tệ hơn?
- Bạn có tránh bất kỳ tình huống hoặc địa điểm nào vì bạn sợ chúng sẽ gây ra các triệu chứng không?
- Các triệu chứng của bạn ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn và những người thân như thế nào?
- Bạn đã được chẩn đoán mắc bất kỳ bệnh nào chưa?
- Bạn đã từng được điều trị các bệnh tâm thần khác trong quá khứ chưa? Nếu có, phương pháp điều trị nào hữu ích nhất?
- Bạn đã bao giờ nghĩ đến việc làm hại chính mình chưa?
- Bạn có uống rượu hoặc sử dụng chất kích thích không? Có thường xuyên không?
Hãy sẵn sàng trả lời các câu hỏi trên, để bạn có thời gian nói về những vấn đề khác mà bạn cho là quan trọng.
