Tổng quan
Hạ đường huyết là tình trạng lượng đường (glucose) trong máu thấp hơn mức tiêu chuẩn. Glucose là nguồn năng lượng chính của cơ thể bạn.
Tình trạng hạ đường huyết (tiếng Anh: hypoglycemia) thường xảy ra do việc điều trị bệnh tiểu đường. Nhưng các loại thuốc khác và nhiều bệnh khác – thường là các bệnh hiếm gặp – cũng có thể làm giảm lượng đường trong máu ở những người không mắc bệnh tiểu đường.
Hạ đường huyết cần được điều trị ngay lập tức. Đối với nhiều người, lượng đường trong máu lúc đói là 70 miligram mỗi decilit (mg/dL) hoặc 3,9 milimol mỗi lít (mmol/L) hoặc thấp hơn sẽ được coi là cảnh báo về hạ đường huyết. Nhưng con số của bạn có thể khác. Hãy hỏi bác sĩ của bạn.
Để điều trị, bạn cần nhanh chóng đưa lượng đường trong máu của bạn trở lại trong phạm vi tiêu chuẩn bằng thức ăn hoặc đồ uống có nhiều đường, hoặc bằng thuốc. Để điều trị lâu dài, bác sĩ xác định và điều trị nguyên nhân gây hạ đường huyết.
Triệu chứng hạ đường huyết
Nếu lượng đường trong máu trở nên quá thấp, các dấu hiệu và triệu chứng hạ đường huyết có thể bao gồm:
- Nhìn nhợt nhạt
- Run rẩy
- Đổ mồ hôi
- Đau đầu
- Đói hoặc buồn nôn
- Nhịp tim không đều hoặc nhanh
- Mệt mỏi
- Khó chịu hoặc lo lắng
- Khó tập trung
- Chóng mặt hoặc lâng lâng
- Ngứa ran hoặc tê môi, tê lưỡi hoặc má
Khi tình trạng hạ đường huyết trở nên tồi tệ hơn, các dấu hiệu và triệu chứng có thể bao gồm:
- Lú lẫn, có hành vi bất thường hoặc cả hai, chẳng hạn như không thể hoàn thành các công việc thường ngày
- Mất khả năng phối hợp
- Nói lắp
- Mắt mờ
- Ác mộng, nếu ngủ
Hạ đường huyết nặng có thể gây ra:
- Không phản ứng (mất ý thức)
- Co giật
Khi nào cần đi khám
Hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức nếu:
- Bạn có những triệu chứng có thể là hạ đường huyết và bạn không bị tiểu đường
- Bạn bị tiểu đường và tình trạng hạ đường huyết không đáp ứng với các biện pháp điều trị như uống nước trái cây, uống nước ngọt thông thường, ăn kẹo hoặc uống viên glucose
Hãy tìm kiếm sự trợ giúp khẩn cấp cho người mắc bệnh tiểu đường hoặc có tiền sử hạ đường huyết có những triệu chứng hạ đường huyết nghiêm trọng hoặc bất tỉnh.
Nguyên nhân gây hạ đường huyết
Hạ đường huyết xảy ra khi lượng đường (glucose) trong máu giảm xuống quá thấp, khiến các chức năng cơ thể không thể tiếp tục bình thường. Có một số lý do tại sao điều này xảy ra. Lý do phổ biến nhất khiến lượng đường trong máu thấp là tác dụng phụ của thuốc dùng để điều trị bệnh tiểu đường.
Việc điều hòa lượng đường trong máu
Khi bạn ăn, cơ thể bạn sẽ phân hủy thức ăn thành glucose. Glucose – nguồn năng lượng chính cho cơ thể bạn – đi vào các tế bào với sự trợ giúp của insulin – một hormone do tuyến tụy sản xuất. Insulin cho phép glucose đi vào tế bào và cung cấp nhiên liệu mà tế bào cần. Glucose dư thừa được lưu trữ trong gan và cơ bắp của bạn dưới dạng glycogen.
Khi bạn không ăn trong vài giờ và lượng đường trong máu của bạn giảm xuống, cơ thể bạn sẽ ngừng sản xuất insulin. Một hormone khác từ tuyến tụy của bạn được gọi là glucagon báo hiệu cho gan của bạn phá vỡ glycogen đang lưu trữ và giải phóng glucose vào máu. Việc này giữ cho lượng đường trong máu của bạn nằm trong phạm vi tiêu chuẩn cho đến khi bạn ăn lại.
Cơ thể bạn cũng có khả năng tạo ra glucose. Quá trình này xảy ra chủ yếu ở gan, nhưng cũng xảy ra ở thận của bạn. Khi bạn nhịn ăn kéo dài, cơ thể sẽ phân hủy chất béo dự trữ và sử dụng các sản phẩm từ việc phân hủy chất béo làm nhiên liệu thay thế.
Những nguyên nhân ở người mắc bệnh tiểu đường
Nếu bạn bị tiểu đường, bạn sẽ không tạo ra insulin (tiểu đường loại 1) hoặc bạn phản ứng kém hơn với insulin (tiểu đường loại 2). Kết quả là, glucose tích tụ trong máu và có thể đạt đến mức cao nguy hiểm. Để khắc phục vấn đề này, bạn có thể dùng insulin hoặc các thuốc khác để giảm lượng đường trong máu.
Nhưng quá nhiều insulin hoặc các thuốc trị tiểu đường khác có thể khiến lượng đường trong máu giảm quá nhiều, gây ra tình trạng hạ đường huyết. Hạ đường huyết cũng có thể xảy ra nếu bạn ăn ít hơn bình thường sau khi dùng liều thuốc trị tiểu đường thông thường, hoặc nếu bạn tập thể dục nhiều hơn bình thường.
Những nguyên nhân ở người không mắc bệnh tiểu đường
Hạ đường huyết ở những người không mắc bệnh tiểu đường ít phổ biến hơn nhiều. Nguyên nhân có thể bao gồm:
- Thuốc. Vô tình uống thuốc trị tiểu đường của người khác có thể là nguyên nhân gây hạ đường huyết. Các thuốc khác có thể gây hạ đường huyết, đặc biệt là ở trẻ em hoặc người bị suy thận. Một ví dụ là quinine (Qualaquin), được sử dụng để điều trị bệnh sốt rét.
- Uống rượu bia quá mức. Uống rượu bia nhiều mà không ăn có thể ngăn gan giải phóng glucose từ kho dự trữ glycogen vào máu. Điều này có thể dẫn đến hạ đường huyết.
- Một số bệnh hiểm nghèo. Các bệnh gan nghiêm trọng như viêm gan nặng hoặc xơ gan, nhiễm trùng nặng, bệnh thận và bệnh tim tiến triển có thể gây hạ đường huyết. Các rối loạn ở thận cũng có thể ngăn cơ thể bạn bài tiết thuốc đúng cách. Điều này có thể ảnh hưởng đến lượng đường do sự tích tụ của các thuốc làm giảm lượng đường trong máu.
- Bỏ đói lâu ngày. Hạ đường huyết có thể xảy ra khi bạn bị suy dinh dưỡng và đói và bạn không có đủ thức ăn, và nguồn dự trữ glycogen mà cơ thể bạn cần để tạo ra glucose đã được sử dụng hết. Một chứng rối loạn ăn uống được gọi là chán ăn tâm thần (anorexia nervosa) là một ví dụ về một tình trạng có thể gây hạ đường huyết và dẫn đến tình trạng bỏ đói lâu ngày.
- Sản xuất quá mức insulin. Một khối u hiếm gặp của tuyến tụy (u tế bào tiết insulin; tiếng Anh: insulinoma) có thể khiến bạn sản xuất quá nhiều insulin, dẫn đến hạ đường huyết. Các khối u khác cũng có thể dẫn đến sản xuất quá nhiều những chất giống như insulin. Các tế bào bất thường của tuyến tụy mà sản xuất insulin có thể dẫn đến giải phóng insulin quá mức, gây hạ đường huyết.
- Thiếu hụt nội tiết tố. Một số rối loạn ở tuyến thượng thận và khối u tuyến yên có thể dẫn đến thiếu hụt những hormone điều chỉnh quá trình sản xuất hoặc chuyển hóa glucose. Trẻ em có thể bị hạ đường huyết nếu có quá ít hormone tăng trưởng.
Hạ đường huyết sau bữa ăn
Hạ đường huyết thường xảy ra khi bạn chưa ăn, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Đôi khi các triệu chứng hạ đường huyết xảy ra sau một số bữa ăn nhất định, nhưng các bác sĩ không biết chắc về các lý do tại sao điều này xảy ra.
Kiểu hạ đường huyết này – được gọi là hạ đường huyết phản ứng (reactive hypoglycemia) hoặc hạ đường huyết sau bữa ăn (postprandial hypoglycemia), có thể xảy ra ở những người đã trải qua phẫu thuật can thiệp vào chức năng thông thường của dạ dày. Phẫu thuật phổ biến nhất liên quan đến kiểu hạ đường huyết này là phẫu thuật bắc cầu dạ dày (stomach bypass surgery), nhưng nó cũng có thể xảy ra ở những người đã trải qua các kiểu phẫu thuật khác.
Các biến chứng từ hạ đường huyết
Hạ đường huyết không được điều trị có thể dẫn đến:
- Co giật
- Hôn mê
- Tử vong
Hạ đường huyết cũng có thể gây ra:
- Chóng mặt và yếu ớt
- Ngã
- Chấn thương
- Tai nạn xe cơ giới
- Nguy cơ mất trí nhớ cao hơn ở người lớn tuổi
Hạ đường huyết không nhận biết
Theo thời gian, các đợt hạ đường huyết lặp đi lặp lại có thể dẫn đến hạ đường huyết mà không nhận thức được. Cơ thể và não không còn tạo ra các dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo lượng đường trong máu thấp, chẳng hạn như run rẩy hoặc nhịp tim không đều (đánh trống ngực). Khi điều này xảy ra, nguy cơ hạ đường huyết nghiêm trọng, đe dọa tính mạng sẽ tăng lên.
Nếu bạn bị tiểu đường, có các đợt hạ đường huyết tái phát và bị hạ đường huyết không nhận biết, bác sĩ sẽ điều chỉnh phương pháp điều trị cho bạn, nâng cao mục tiêu lượng đường trong máu, và đề nghị bạn tập luyện nhận biết về đường huyết.
Máy theo dõi đường huyết liên tục (CGM) là một lựa chọn cho một số người bị hạ đường huyết không nhận biết. Thiết bị này sẽ cảnh báo bạn khi lượng đường trong máu của bạn quá thấp.
Đối với những người đang điều trị bệnh tiểu đường
Nếu bạn bị tiểu đường, các đợt hạ đường huyết sẽ gây khó chịu và có thể đáng sợ. Nỗi sợ hạ đường huyết có thể khiến bạn dùng ít insulin hơn để đảm bảo rằng lượng đường trong máu của bạn không xuống quá thấp. Điều này có thể dẫn đến bệnh tiểu đường không kiểm soát được. Hãy nói chuyện với bác sĩ về nỗi sợ của bạn và đừng thay đổi liều lượng thuốc trị tiểu đường mà không thảo luận với bác sĩ của bạn.
Phòng ngừa hạ đường huyết
Nếu bạn bị tiểu đường
Hãy thực hiện theo kế hoạch quản lý bệnh tiểu đường mà bạn và bác sĩ của bạn đã lập ra. Nếu bạn đang dùng thuốc mới, thay đổi lịch trình ăn uống hoặc dùng thuốc, hoặc thêm bài tập mới, hãy hỏi bác sĩ xem những thay đổi này sẽ ảnh hưởng đến việc kiểm soát bệnh tiểu đường và nguy cơ hạ đường huyết như thế nào.
Tìm hiểu các dấu hiệu và triệu chứng bạn gặp phải khi lượng đường trong máu thấp. Việc này có thể giúp bạn xác định và điều trị tình trạng hạ đường huyết trước khi nó xuống quá thấp. Việc thường xuyên kiểm tra lượng đường trong máu sẽ giúp bạn biết khi nào lượng đường trong máu của bạn đang xuống thấp.
Máy theo dõi đường huyết liên tục (CGM) là một lựa chọn tốt cho một số người. Thiết bị này có một sợi dây nhỏ được luồn dưới da, có thể gửi chỉ số đường huyết đến một máy thu. Nếu lượng đường trong máu giảm quá thấp, một số thiết bị CGM sẽ phát ra cảnh báo cho bạn.
Hiện nay một số máy bơm insulin được tích hợp với thiết bị CGM và sẽ ngừng cung cấp insulin khi lượng đường trong máu giảm xuống quá nhanh, để giúp ngăn ngừa hạ đường huyết.
Hãy chắc chắn rằng bạn luôn mang theo carbohydrate tác dụng nhanh, chẳng hạn như nước trái cây, kẹo cứng hoặc viên glucose, để bạn có thể điều trị lượng đường trong máu đang giảm trước khi nó xuống thấp đến mức nguy hiểm.
Nếu bạn không bị tiểu đường
Đối với các đợt hạ đường huyết tái phát, việc ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày là một biện pháp dự phòng để giúp ngăn lượng đường trong máu xuống quá thấp. Tuy nhiên, bạn không nên dùng cách này như một phương pháp điều trị lâu dài. Hãy làm việc với bác sĩ của bạn để tìm ra và điều trị nguyên nhân gây hạ đường huyết.
Chẩn đoán hạ đường huyết
Nếu bạn có các triệu chứng hạ đường huyết, bác sĩ sẽ tiến hành khám sức khỏe và xem xét bệnh sử của bạn.
Nếu bạn sử dụng insulin hoặc một loại thuốc trị tiểu đường khác để làm giảm lượng đường trong máu, và bạn có các dấu hiệu và triệu chứng hạ đường huyết, hãy kiểm tra lượng đường trong máu của bạn bằng máy đo đường huyết. Nếu kết quả cho thấy lượng đường trong máu thấp (dưới 70 mg/dL), bạn hãy điều trị theo kế hoạch điều trị bệnh tiểu đường của bạn.
Hãy lưu giữ kết quả kiểm tra lượng đường trong máu và cách bạn điều trị khi lượng đường trong máu thấp, để bác sĩ xem xét thông tin và điều chỉnh kế hoạch điều trị bệnh tiểu đường của bạn.
Nếu bạn không sử dụng các thuốc được biết là gây hạ đường huyết, bác sĩ của bạn sẽ muốn biết:
- Dấu hiệu và triệu chứng của bạn là gì? Nếu bạn không có các dấu hiệu và triệu chứng hạ đường huyết trong lần khám đầu tiên với bác sĩ, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn nhịn ăn qua đêm hoặc lâu hơn. Việc này sẽ khiến cho các triệu chứng lượng đường trong máu thấp xảy ra để bác sĩ có thể chẩn đoán. Cũng có thể bạn sẽ cần nhịn ăn kéo dài — lên đến 72 giờ — trong môi trường bệnh viện.
- Mức đường trong máu của bạn là bao nhiêu khi bạn có các triệu chứng? Bác sĩ sẽ lấy một mẫu máu để phân tích trong phòng thí nghiệm. Nếu các triệu chứng của bạn xảy ra sau bữa ăn, việc xét nghiệm đường huyết có thể được thực hiện sau khi bạn ăn.
- Các triệu chứng của bạn có biến mất khi lượng đường trong máu tăng lên không?
Điều trị tình trạng hạ đường huyết
Điều trị hạ đường huyết ngay lập tức
Nếu bạn có các triệu chứng hạ đường huyết, hãy làm những việc sau:
- Ăn hoặc uống 15 đến 20 gram carbohydrate tác dụng nhanh. Đây là những thực phẩm hoặc đồ uống có đường mà không có protein hoặc chất béo, dễ dàng chuyển hóa thành đường trong cơ thể. Hãy thử dùng viên glucose hoặc gel, nước ép trái cây, soda thông thường (không dành cho người ăn kiêng), mật ong hoặc kẹo có đường.
- Kiểm tra lại lượng đường trong máu 15 phút sau khi điều trị. Nếu lượng đường trong máu vẫn dưới 70 mg/dL (3,9 mmol/L), hãy ăn hoặc uống thêm 15 đến 20 gram carbohydrate tác dụng nhanh và kiểm tra lại lượng đường trong máu của bạn sau 15 phút. Lặp lại các bước này cho đến khi lượng đường trong máu tăng lên trên 70 mg/dL (3,9 mmol/L).
- Ăn một bữa ăn nhẹ hoặc bữa ăn thường. Sau khi lượng đường trong máu của bạn trở lại mức tiêu chuẩn, việc ăn một bữa ăn nhẹ hoặc bữa ăn lành mạnh có thể giúp ngăn ngừa lượng đường trong máu sụt giảm một lần nữa và bổ sung cho kho dự trữ glycogen của cơ thể bạn.
Điều trị hạ đường huyết nghiêm trọng ngay lập tức
Hạ đường huyết được coi là nghiêm trọng nếu bạn cần sự giúp đỡ của người khác để hồi phục. Ví dụ, nếu bạn không thể ăn, bạn có thể cần tiêm glucagon hoặc truyền glucose vào tĩnh mạch.
Nói chung, những người mắc bệnh tiểu đường được điều trị bằng insulin nên có một bộ tiêm glucagon cho trường hợp khẩn cấp. Gia đình và bạn bè cần biết nơi để tìm bộ dụng cụ tiêm và cách sử dụng nó trong trường hợp khẩn cấp.
Nếu bạn đang giúp một người bất tỉnh, đừng cố cho họ ăn hoặc uống. Nếu không có sẵn bộ tiêm glucagon hoặc bạn không biết cách sử dụng nó, hãy gọi trợ giúp y tế khẩn cấp.
Điều trị một bệnh lý cơ bản
Để ngăn ngừa hạ đường huyết tái phát, bác sĩ của bạn phải xác định được bệnh lý gây ra hạ đường huyết và điều trị nó. Tùy thuộc vào nguyên nhân, việc điều trị có thể bao gồm:
- Tư vấn dinh dưỡng. Việc xem xét thói quen ăn uống và lập kế hoạch ăn uống với một chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp giảm tình trạng hạ đường huyết.
- Thuốc. Nếu một loại thuốc là nguyên nhân gây hạ đường huyết, bác sĩ của bạn sẽ đề nghị thêm, thay đổi hoặc ngừng sử dụng thuốc đó hoặc điều chỉnh liều lượng.
- Điều trị khối u. Một khối u trong tuyến tụy thường được điều trị bằng việc phẫu thuật cắt bỏ khối u. Trong một số trường hợp, người bệnh cần phải dùng thuốc để kiểm soát tình trạng hạ đường huyết hoặc cắt bỏ một phần tuyến tụy.
Chuẩn bị cho một cuộc hẹn khám
Nếu bạn bị tiểu đường và bạn đang bị hạ đường huyết lặp đi lặp lại, hoặc nếu lượng đường trong máu của bạn giảm đáng kể, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn để tìm hiểu xem bạn cần thay đổi kế hoạch điều trị bệnh tiểu đường của mình như thế nào.
Nếu bạn chưa được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường, hãy hẹn gặp bác sĩ để xác định nguyên nhân gây hạ đường huyết và điều trị thích hợp.
Đây là một số thông tin để giúp bạn sẵn sàng cho cuộc hẹn khám. Hãy đưa một thành viên gia đình hoặc bạn bè đi cùng, nếu có thể. Một người đi cùng bạn sẽ giúp bạn ghi nhớ những thông tin bạn được cung cấp.
Bạn nên làm gì để chuẩn bị
Trước cuộc hẹn khám, bạn hãy:
- Lập danh sách các triệu chứng của bạn, bao gồm khi nào chúng bắt đầu và tần suất chúng xảy ra.
- Liệt kê những thông tin y tế quan trọng của bạn, bao gồm các bệnh lý khác mà bạn đang được điều trị và tên của tất cả các thuốc, vitamin hoặc thực phẩm bổ sung khác mà bạn dùng, bao gồm cả liều lượng.
- Cung cấp thông tin điều trị bệnh tiểu đường của bạn nếu bạn bị tiểu đường. Hãy cho biết thời gian và kết quả của các xét nghiệm lượng đường trong máu gần đây, cũng như lịch trình dùng thuốc, nếu có.
- Liệt kê những thói quen hàng ngày của bạn, bao gồm uống rượu bia, bữa ăn và thói quen tập thể dục. Ngoài ra, hãy lưu ý những thay đổi gần đây đối với những thói quen này, chẳng hạn như thói quen tập thể dục mới hoặc công việc mới đã thay đổi thời gian bạn ăn.
- Lập một danh sách các câu hỏi để hỏi bác sĩ.
Nếu bạn bị tiểu đường, hãy hỏi bác sĩ những câu hỏi sau:
- Các dấu hiệu và triệu chứng của tôi có phải do hạ đường huyết không?
- Bác sĩ nghĩ điều gì đang gây ra tình trạng hạ đường huyết của tôi?
- Tôi có cần điều chỉnh kế hoạch điều trị của mình không?
- Tôi có cần thay đổi thói quen ăn uống hoặc tập thể dục không?
- Tôi có các bệnh lý khác. Làm thế nào tôi có thể quản lý các bệnh lý này cùng nhau?
Nếu bạn không bị tiểu đường, hãy hỏi bác sĩ những câu hỏi sau:
- Hạ đường huyết có phải là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của tôi không?
- Có thể có nguyên nhân khác nào?
- Tôi cần những xét nghiệm nào?
- Tôi cần thực hiện những bước tự chăm sóc nào, bao gồm thay đổi lối sống, để làm giảm bớt triệu chứng của mình?
- Tôi có nên gặp bác sĩ chuyên khoa không?
Những gì bác sĩ sẽ hỏi bạn
Bác sĩ có thể hỏi bạn những câu hỏi sau:
- Bạn đã trải qua những triệu chứng nào?
- Các triệu chứng của bạn thường xảy ra khi nào?
- Điều gì dường như kích hoạt các triệu chứng của bạn?
- Bạn có được chẩn đoán là mắc các bệnh lý khác không?
- Bạn đang dùng những thuốc nào?
Bác sĩ sẽ hỏi thêm các câu hỏi dựa trên câu trả lời, triệu chứng và nhu cầu của bạn. Việc chuẩn bị và đoán trước các câu hỏi sẽ giúp bạn tiết kiệm thời gian khi đi khám.
