Tổng quan
Mụn rộp (herpes) ở môi – hay còn gọi là vết loét lạnh (cold sore) – là một bệnh nhiễm vi-rút phổ biến. Chúng là những nốt mụn nhỏ, chứa đầy chất lỏng, nằm trên và xung quanh môi của bạn. Những nốt mụn này thường được nhóm lại với nhau thành từng mảng. Sau khi các mụn vỡ ra, các vảy sẽ hình thành và có thể tồn tại vài ngày. Vết loét lạnh thường lành trong hai đến ba tuần mà không để lại sẹo.
Mụn rộp (herpes) ở môi lây lan từ người này sang người khác khi tiếp xúc gần gũi, chẳng hạn như hôn. Chúng thường bị gây ra bởi vi-rút herpes simplex loại 1 (HSV-1) và vi-rút herpes simplex loại 2 (HSV-2). Virus loại 2 ít phổ biến hơn. Cả hai loại vi-rút này đều có thể ảnh hưởng đến miệng hoặc bộ phận sinh dục của bạn và có thể lây lan khi quan hệ tình dục bằng miệng. Vết loét lạnh dễ lây lan ngay cả khi bạn không nhìn thấy vết loét.
Không có cách chữa khỏi vết loét lạnh, nhưng việc điều trị có thể giúp kiểm soát các đợt bùng phát. Thuốc hoặc kem kháng vi-rút theo toa có thể giúp vết loét mau lành hơn. Và chúng có thể làm giảm tần suất, thời gian và mức độ nghiêm trọng của các đợt bùng phát trong tương lai.
Triệu chứng mụn rộp (herpes) ở môi
Một vết loét lạnh (mụn rộp) thường trải qua một số giai đoạn:
- Ngứa ran. Nhiều người cảm thấy ngứa hoặc rát quanh môi trong khoảng một ngày trước khi xuất hiện một chấm nhỏ, cứng, đau và phồng lên.
- Hình thành mụn rộp. Những mụn nhỏ chứa đầy chất lỏng thường mọc dọc theo viền môi của bạn. Đôi khi chúng xuất hiện xung quanh mũi hoặc má hoặc bên trong miệng.
- Chảy nước và đóng vảy. Các mụn nhỏ có thể hợp nhất và sau đó vỡ ra, để lại vết loét hở, nông, chảy dịch và đóng vảy.
Các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào việc đây là đợt bùng phát đầu tiên của bạn hay tái phát. Lần đầu tiên bạn bị mụn rộp, các triệu chứng có thể không bắt đầu trong vòng 20 ngày sau khi bạn tiếp xúc với vi-rút lần đầu tiên. Vết loét có thể kéo dài vài ngày và mụn có thể cần từ hai đến ba tuần để lành hoàn toàn. Các đợt tái phát thường xuất hiện tại cùng một vị trí mỗi lần và có xu hướng ít nghiêm trọng hơn so với đợt bùng phát đầu tiên.
Trong đợt bùng phát lần đầu, bạn cũng có thể có các triệu chứng sau:
- Sốt
- Nướu đau
- Đau họng
- Đau đầu
- Đau cơ
- Sưng hạch bạch huyết
Trẻ em dưới 5 tuổi có thể có vết loét lạnh bên trong miệng và các tổn thương này thường bị nhầm với vết loét miệng. Các vết loét miệng chỉ liên quan đến màng nhầy và không do vi-rút herpes simplex gây ra.
Khi nào cần đi khám bác sĩ
Các vết loét lạnh thường tự khỏi mà không cần điều trị. Hãy đi khám bác sĩ nếu:
- Bạn có một hệ thống miễn dịch suy yếu
- Các vết loét lạnh không lành trong vòng hai tuần
- Các triệu chứng nghiêm trọng
- Bạn thường xuyên tái phát vết loét lạnh
- Bạn cảm thấy khó chịu trong mắt
Nguyên nhân gây mụn rộp ở môi (vết loét lạnh)
Các vết loét lạnh là do một số chủng vi-rút herpes simplex (HSV) gây ra. HSV-1 thường gây ra mụn rộp ở môi. HSV-2 thường gây ra mụn rộp sinh dục. Nhưng một trong hai loại có thể lây lan sang mặt hoặc bộ phận sinh dục khi tiếp xúc gần gũi, chẳng hạn như hôn hoặc quan hệ tình dục bằng miệng. Dụng cụ ăn uống, dao cạo râu và khăn tắm dùng chung cũng có thể lây lan HSV-1.
Mụn rộp dễ lây lan nhất khi chúng rỉ nước, vì vi-rút dễ dàng lây lan qua chất dịch này. Nhưng bạn có thể lây lan vi-rút ngay cả khi bạn không có mụn rộp. Nhiều người bị nhiễm vi-rút gây ra vết loét lạnh không bao giờ phát triển các dấu hiệu và triệu chứng.
Sau khi bạn bị nhiễm herpes, vi-rút sẽ nằm im trong các tế bào thần kinh trên da của bạn và có thể xuất hiện dưới dạng một vết loét lạnh khác ở cùng vị trí như trước. Việc tái phát có thể được kích hoạt bởi:
- Việc nhiễm virus hoặc sốt
- Thay đổi nội tiết tố, chẳng hạn như những thay đổi liên quan đến kinh nguyệt
- Căng thẳng
- Mệt mỏi
- Tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và gió
- Những thay đổi trong hệ thống miễn dịch
- Tổn thương da
Các yếu tố rủi ro
Hầu như tất cả mọi người đều có nguy cơ bị mụn rộp. Hầu hết người lớn đều mang vi-rút gây ra vết loét lạnh, ngay cả khi họ chưa bao giờ có triệu chứng.
Bạn có nhiều nguy cơ bị biến chứng do vi-rút nhất nếu hệ thống miễn dịch của bạn bị suy yếu do các tình trạng sức khỏe và phương pháp điều trị, như:
- HIV/AIDS
- Viêm da dị ứng (chàm)
- Hóa trị ung thư
- Thuốc chống đào thải ghép tạng
Biến chứng từ mụn rộp ở môi (vết loét lạnh)
Ở một số người, vi-rút gây ra vết loét lạnh có thể gây ra các vấn đề ở các vùng khác trên cơ thể, bao gồm:
- Đầu ngón tay. Cả hai HSV-1 và HSV-2 thể lan ra các ngón tay. Loại nhiễm trùng này thường được gọi là herpes whitlow. Trẻ em mút ngón tay có thể truyền nhiễm trùng từ miệng sang ngón tay.
- Mắt. Vi-rút đôi khi có thể gây nhiễm trùng mắt. Nhiễm trùng lặp đi lặp lại có thể gây sẹo và tổn thương, có thể dẫn đến các vấn đề về thị lực hoặc mất thị lực.
- Các vùng da khác. Những người có bệnh viêm da dị ứng (chàm, hay eczema) có nguy cơ cao bị mụn rộp lan rộng khắp cơ thể. Tình trạng này có thể trở thành một trường hợp khẩn cấp y tế.
Phòng ngừa mụn rộp ở môi
Bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng vi-rút để bạn uống thường xuyên nếu bạn bị mụn rộp hơn chín lần một năm, hoặc nếu bạn có nguy cơ cao bị biến chứng nghiêm trọng. Nếu ánh sáng mặt trời có vẻ là nguyên nhân khiến bạn tái phát, hãy bôi kem chống nắng lên nơi mụn rộp có xu hướng bùng phát. Hoặc nói chuyện với bác sĩ của bạn về việc sử dụng thuốc uống kháng vi-rút để phòng ngừa nếu bạn muốn thực hiện một hoạt động có xu hướng kích hoạt tình trạng của bạn, chẳng hạn như tiếp xúc với ánh nắng gắt.
Để giúp tránh lây lan vết loét lạnh cho người khác hoặc sang các bộ phận khác trên cơ thể, bạn có thể thử một số biện pháp phòng ngừa sau:
- Tránh hôn và tiếp xúc da với người khác trong khi có mụn rộp. Vi-rút lây lan dễ dàng nhất khi mụn rộp rỉ ra chất lỏng.
- Tránh dùng chung đồ. Đồ dùng, khăn tắm, son dưỡng môi và các vật dụng cá nhân khác có thể lây lan vi-rút khi có mụn rộp.
- Giữ cho bàn tay của bạn sạch sẽ. Khi bị mụn rộp, hãy rửa tay cẩn thận trước khi chạm vào bản thân và người khác, đặc biệt là trẻ sơ sinh.
Chẩn đoán mụn rộp ở môi (vết loét lạnh)
Bác sĩ thường chẩn đoán vết loét lạnh chỉ bằng cách nhìn vào chúng. Để xác nhận chẩn đoán, bác sĩ có thể lấy mẫu từ nốt mụn để xét nghiệm trong phòng thí nghiệm.
Điều trị mụn rộp ở môi (vết loét lạnh)
Trong 2 – 4 tuần, các vết loét lạnh thường khỏi mà không cần điều trị. Một số loại thuốc kháng vi-rút theo toa có thể đẩy nhanh quá trình chữa lành. Đây là một số thuốc điều trị:
- Acyclovir (Zovirax)
- Valacyclovir (Valtrex)
- Famciclovir
- Penciclovir (Denavir)
Một số sản phẩm này được đóng gói dưới dạng viên nén để nuốt. Những loại khác là kem bôi lên vết loét nhiều lần trong ngày. Nói chung, thuốc uống hoạt động tốt hơn kem bôi. Đối với những trường hợp nhiễm trùng rất nặng, bác sĩ cần tiêm một số thuốc kháng vi-rút.
Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà
Thuốc mỡ trị mụn rộp không kê đơn docosanol (Abreva) có thể rút ngắn thời gian chữa lành vết loét lạnh. Khi có dấu hiệu đầu tiên của các triệu chứng, hãy bôi thuốc lên vùng da bị ảnh hưởng theo hướng dẫn trên bao bì. Dùng tăm bông chấm thuốc lên vết mụn rộp. Điều này giúp ngăn ngừa sự lây lan của vết loét sang các bộ phận khác trên cơ thể bạn.
Để giảm bớt sự khó chịu của vết loét lạnh:
- Hãy thử các biện pháp khắc phục khác. Một số chế phẩm không kê đơn có chứa chất làm khô, chẳng hạn như cồn, có thể tăng tốc độ chữa lành.
- Sử dụng son và kem dưỡng môi. Bảo vệ đôi môi của bạn khỏi ánh nắng mặt trời bằng kem oxit kẽm hoặc son dưỡng môi có kem chống nắng. Nếu môi bạn bị khô, hãy thoa kem dưỡng ẩm.
- Chườm. Một miếng vải lạnh, ẩm có thể làm giảm mẩn đỏ, giúp loại bỏ lớp vỏ và thúc đẩy quá trình lành vết loét. Hoặc thử chườm ấm lên vết phồng rộp để giảm đau.
- Nghỉ ngơi và thử dùng thuốc giảm đau. Hãy uống thuốc giảm đau không kê toa nếu bạn bị sốt hoặc vết mụn rộp quá đau. Các loại kem có chứa lidocain hoặc benzocain có thể giúp giảm đau.
Các thuốc thay thế
Mặc dù kết quả nghiên cứu còn khác nhau, các phương pháp điều trị bằng thuốc thay thế cho vết loét lạnh bao gồm:
- Lysine. Là một axit amin, lysine có sẵn dưới dạng chất bổ sung qua đường uống và dạng kem.
- Cây đại hoàng và cây xô thơm (còn gọi là cây ngải đắng). Một loại kem kết hợp đại hoàng và cây xô thơm có thể hiệu quả như kem acyclovir (Zovirax).
- Giảm căng thẳng. Nếu vết loét do căng thẳng gây ra, bạn có thể thử các kỹ thuật thư giãn, chẳng hạn như chiết xuất dầu chanh, các bài tập hít thở sâu và thiền định.
- Keo ong. Còn được gọi là sáp ong tổng hợp, keo ong có sẵn dưới dạng thuốc mỡ 3%. Khi được bôi sớm và thường xuyên, keo ong có thể rút ngắn thời gian bùng phát.
Chuẩn bị cho cuộc hẹn với bác sĩ
Các vết loét lạnh thường khỏi mà không cần điều trị trong hai đến bốn tuần. Hãy hẹn khám với bác sĩ nếu vết loét lạnh của bạn:
- Đang kéo dài hoặc nghiêm trọng
- Thường xuyên tái phát
- Có kèm theo khó chịu ở mắt
Bạn nên làm gì để chuẩn bị
Trước cuộc hẹn khám, bạn nên liệt kê câu trả lời cho những câu hỏi sau:
- Bạn đã bao giờ có những triệu chứng này trước đây chưa?
- Trước đây bạn có các vấn đề về da không?
- Bạn hay uống những thuốc và thực phẩm bổ sung nào?
Dưới đây là một số câu hỏi cơ bản để hỏi bác sĩ về vết loét lạnh.
- Tôi có bị vết loét lạnh (mụn rộp) không?
- Bác sĩ đề xuất phương pháp điều trị nào, nếu cần thiết?
- Tôi nên thực hiện các bước tự chăm sóc nào để giảm bớt các triệu chứng của mình?
- Tôi có lây cho người khác không? Trong bao lâu?
- Làm cách nào để giảm nguy cơ lây lan tình trạng này cho người khác?
- Các triệu chứng của tôi sẽ cải thiện trong bao lâu?
- Tôi có nguy cơ bị biến chứng từ tình trạng này không?
- Tôi có thể làm điều gì để ngăn ngừa tái phát?
Những gì bác sĩ sẽ hỏi bạn
Bác sĩ có thể hỏi bạn một số câu hỏi. Sẵn sàng trả lời chúng sẽ giúp bạn có thêm thời gian để thảo luận về những điều khác mà bạn muốn nói. Bác sĩ của bạn có thể hỏi:
- Bạn có cảm thấy một vết loét lạnh đang xuất hiện trước khi nhìn thấy vết loét không?
- Các triệu chứng của bạn có bao gồm kích ứng trong mắt không?
- Bạn có nhận thấy điều gì đặc biệt, dường như kích hoạt các triệu chứng của bạn không?
- Bạn đã từng điều trị vết loét lạnh (mụn rộp) trong quá khứ chưa? Nếu vậy, phương pháp điều trị nào là hiệu quả nhất?
- Gần đây bạn có trải qua căng thẳng lớn, hoặc những thay đổi lớn trong cuộc sống không?
- Bạn có đang mang thai không?
- Công việc hoặc cuộc sống gia đình của bạn có khiến bạn tiếp xúc với trẻ sơ sinh hoặc những người mắc bệnh nặng không?
